MADURAID–Nokèl Daily Mail, paḍâ bân sè èpaongghâ Detik Edu tangghâl 10 Mei 2023, rèng-orèng sè lèbur naè’ ghunong maḍâpa’ kabhâr jhâ’ bâḍâ sowara nako’è neng è Ghunong Everest bilâ ḍâpa’ tengnga malem.
Bânnè ghellâr. Bânnè ghâghâjâdhân. David Hahn, orèng sè toman ḍâpa’ ka col-oncolla Ghunong Everest, bângaseppona orèng sè lebur naè’ ka ghunong, ngakoè bhenḍer, jhâ’ mon dhilâ malem pajhât bâḍâ sowara serrem kalowar ḍâri ḍâlem Ghunong Everest.
Maghârsarè è dhunnya tanto la paḍâ tao sapa David Hahn? David Hahn la lèma bellâs (15) kalè ḍâpa’ ka col-oncolla ghunong sè manjheng sodhek è bâtes naghârâ Nèpal bân Tibèt, Cèna.
Col-oncolla ghunong sè tengghina taker nokdhuk 29.035 soko (+8.800 Mdpl) jârèya asapo’ ghumpellan ès. Neng è tabu’na aghânḍhu’ lèmpèngan tèktonik ḍâri India bân Eurasia.
Maghârsarè Nèpal nyebbhut ghunong sè bâḍâ neng è paghunongan Himalaya jarèya kalabân nyama: SAGHÂRMATA.
Salaèn sowara serrem, pangakona David, pajhât iyâ bâḍâ kèya sowara laèn sè èkaèḍing bân abâ’na, “biyâsana pareppa’na bu-ambu (istirahat),” totorra David ḍâlem bhâsa Inggris ka jhurtolès Daily Mail.
“Ḍâ’-paḍâ’â bân bârâmma monyèna ès moso bâto tèmpo ghâgghâr areng-bhâreng ka ḍâlem jhurâng sè bâḍâ neng è sakobhengnga,” èmbu David.
Maos Jhughân: Arkèolog Kroasia Nemmo Jhâlân è Ḍhâsar Tase’, Paḍâna Apa?
Para tokang nalèktèk sè èseppowè ahli glasiologi, Evgeny Podolsky, kasambu’ bân cè’ terrona taowa: apa, ḍâri ḍimma, bân bârâmma saongghuna sowara sè meddhâl è Ghunong Everest jârèya?
Sa’ellana ètalèktèghi, tim nemmonè bâḍâna sowara ngajenḍâr mara jiḍur sè ètabbhu. Sowara jârèya ḍâ’-paḍâ’â bân tabhentorra paḍhuwân sowara moso glètser neng è dhârâdhân tèngghi.
Kabâḍâ’ân jârèya menorot katerranganna tim ahli, polana suhu bâkto petteng ètemmo toron dhâkalla; renjem–saèngghâna ghumpellan ès sè bâḍâ retta’ sakalèngaḍâ’.
Asel sabâtara panalèktèghân nodhuwâghi bâḍâna aktivitas seismik cè’ bânnya’na. Faktorra, polana termal sè bâḍâ neng è ḍâlem ès rosak.
Panalèktèghân sè èkalako tim terros ngoddhi maca perilaku glètser kalabân nètènè aobâna iklim otabâ, kabâḍâ’ânna mosèm.
Taon 2018 sè tapongkor, bâḍâ temmowan asèl uji aktivitas seismik bân sistem Glètser Trakarding-Trambau ḍâlem bâkto samènggu. Asèl jârèya èkaollè neng è salanjhângnga parjhâlânan nojjhu Himaya, Nèpal.
Mola-mola Dr Podolskiy bân ca-kancana ta’ parcajâ ka bâḍâna sowara sè kalowar ḍâri ḍâlem Ghunong Everest. Tapè tèmpo èbali’i kalabân sambi marèksa ḍâta seismografi, ḍu ma’ oca’na ongghuwân.
Èterrangngaghi, nalèka ngoji ktivitas glètser Trakarding-Trambau, Dr Podolskiy bân timma toron ka sala sèttong glètser sè bâḍâ neng è katèngghiyân ra-kèra 4,8 km ḍâri bun attassa tasè’–sabâtara tèngghina Ghunong Everest 29.035 soko!
“Aḍu ella, tèmpo jârèya lèbur ongghuwân, bannè tha’-kantha’an,” ca’na, “tamaso’ pangalaman sè ta’ kappra, alako neng è kennengngan sè ta’ biyâsa,” kasambu’, tako’ asella bhunga carètana Ḍr Podolsky.
Pojhurrâ, èmbuna, kabâḍâ’ân sèyang pareppa’na jârèya normal, saèngghâ ettimma Dr Podolsky bisa alako kalabân nyaman bân samporna.
Ḍuktor sè alako neng è Pusat Penelitian Arktik Universitas Hokkaido, Jepang rèya materros carètana. “Ta’ nyamanna pèra’ bilâ malem, suhu toron kantos 150° Celcius. Cellep parana,” ca’na.
Baca Juga: Okara Bahasa Madura: Arti, Contoh dan Macam-macam Frasa Berdasarkan Fungsinya
Tèmpo tengnga malem, tim ngèḍing monyè leddhu’ cè’ santa’na sambi nètènè tako’-tako’ glètser sè ekennengngè alako temmo leddhu’ kèya, polana jhât la retta’ samolaè!
Sabâb jârèya, tim pas nyabâ’ sènsor neng è attas ès kaangghuy ngokor gedder ḍâlem glètser. Sènsor jârèya paḍâ bân teknologi sè èghuna’aghi kaangghuy ngokor rajâna gempa.
Nyatana, sabâb bâḍâna sowara sè nako’è tengnga malem ghellâ’ polana aobâna suhu sè ce’ santa’na, aḍhâsar ḍâta seismik gedderrâ glètser, èbhândhingngaghi bân ḍâta ghulina angèn.
“Ongghu bân sanyatana ès lokal cè’ pekkana ka aobâna suhu sè abâk tèngghi,” catheddhânna Dr Podolsky bân ca-kancana neng è jurnal Geophysical Research Letters.
Manfaat Panalèktèghân: Abhânto Kaangghuy Ngataowè Perilaku Glètser
Ongghuna, panalèktèghân sè èjhâlânè Dr Podolsky bân ca-kancana bisa abhânto tim-tim ahli glasiologi otabâ ahli iklim kaangghuy ngataowè perilaku glètser sè bâḍâ neng è ḍâlem tabu’na Himalaya–ghunong sè nyèmpen ès paleng bânnya’ neng è bhumè.
Saabiddhâ empa’ dekade moḍiyân, rajâna lalapès ès neng è kabâsan Himalaya la nyosot 10 kalè lebbi ceppet tèmbhâng pèttong abad sabellunna.
Ès glasial sè ngalècèr cè’ ceppeddhâ–sè aghili kalabân ta’ sara-kèra jârèya sè bisa maancor bân ambhâbhâjânè juta’an orèng, tamaso’ ekonomèna naghârâ-naghârâ Asia Lao’.
Studi laèn taon ḍuèbu salèkor (2021), sè èpaongghâ neng è jurnal Scientific Reports ngabhârrâghi jhâ’ glètser Himalaya kaèlangan lowas kabâsan ra-kèra 40 persèn saabiddhâ atosan taon, teppa’na 390 kantos 586 kilometer ghubik ès.
Buḍi arè èkataowè, ès sè mosna ḍâri kabâsan Himalaya cokop kaangghuy maongghâ bun attassa aèng tasè’ sadhunnya, ra-kèra 0,92 kantos 1,38 milimeter.
Maos ghâncaran bân ghâghuridhân DimaduraID langkong ghâmpang neng è Google News. Mator sakalangkong! ***
