LALONGÈT

10 Maret 2025, 05:26

SASTRA, DIMADURA– Lalongèt aropa’aghi bâgiyân ḍâri sastra Madhurâ. Lalongèt asalla ḍâri oca’ longèt , Èrangkep aḍâ’ aobâ swara dhâddhi lalongèt.

Longèt anḍi’ artè pènter otabâ pèlak bây-ghâbâyân. Maksoddhâ aghâbây korsè, lomarè, bân laènna, sè lantaran kalongètanna orèng sè aghâbây, katonna ènḍhâ, nyennengaghi ḍa’ orèng sè ngabâs.

Dhinèng sè tamaso’ ḍâ’ lalongèt bâḍâ 11 macem iyâ arèya:

1. bhâk-tebbhâghân
2. okara kakanṭèn
3. bhângsalan
4. rora bhâsa
5. kèrata bhâsa
6. parèbhâsan
7. èbhârât
8. saloka
9. parlambhâng
10. oca’ sarojâ
11. oca’ camporan sè alalabânan

1) Bhâk-tebbhâghân

Bhâk-tebbhâghân iyâ arèya settong okara , otabâ pan-barampan okara sè èkoca’aghi bi’ orèng ka orèng laèn se marlowaghi jâwâbhân.

Kaḍhâng jâwâbhânna loco. Tapè maso’ akkal, dhinèng sè ngèḍingaghi senneng. Biyâsana ètèbhâ’aghi bâktona paḍâ ghâng-lagghâng mènangka dhâddhina panglèpor atè, conto:

Nase’ sakeppel èkarobung ghâlâta: Salak.

Sè èyaḍâ’ nyaronèn, sè è èrèng nabbhu ghenḍhâng, sè èbuḍi negghu’ peccot: Ajâm.

2) Okara Kakanṭèn

Okara kakanṭèn iyâ arèya okara sè èyangghit ḍâri ca’-oca’ sè èyantara sèttong ka sèttongnga akanṭè’, artèna abhung-sambhung, aghanḍhu’ ghuru swara, ghuru sastra, bân ghuru lumaksito.

Okara kakanṭèn rèya biyâsana èghuna’aghi bi’ orèng acaca otabâ apiḍâto ḍâlem sèmo. Orèng sè ngèḍingngaghi arassa senneng sabâb aghanḍhu’ sastra. Contona:

Okara kakanṭèn sè aghanḍhu’ ghuru swara, maksoddha iya arèya ca’-oca’ sèttong bân laènna sowarana bâḍâ sè paḍâ. Opama:

a. tata krama rèya adhât parnata kona. Oca’ tata, nata, krama, kona, sowarana paḍâ.

b. mon ta’ teppa’ kodhu dhuli paènga’. Oca’: ta’ teppa’ – paènga’, kodhu, dhuli, sowarana paḍâ.

Okara kakanṭèn sè aghanḍhu’ ghuru sastra. Maksoddhâ iyâ arèya oca’ sèttong bân laènna ḍâlem sèttong okara jârèya, aropa’aghi oca’ sè aksara oḍi’na arontot, opama: a-è-o, ang-èng-ong, ar-èr-or bân samacemma, conto:

a. asakola ta’ tobâng sakalè, dhing ulangan ollè sapolo. Oca’ asakola-sakalè-sapolo, sè akanṭè’ iya arèya la-lè-lo.

b. dhing aba’ lapar jhâ’ nyarè nasè’ è ampèr, tapè kodhu nyarè è ḍâpor. Oca’ lapar-ampèr-dâpor sè akante’ iyâ arèya: par- pèr- por.

Okara kakanṭèn sè aghanḍhu’ okara lumaksito, maksoddhâ iya arèya ḍâlem sèttong okara bâḍâ oca’ sè èkoca’aghi otabâ sè etolès lebbi ḍâri sakalèyan. Contona:

Na’-kana’ pènter bhâjheng ajhâr, bhâjheng ajhâr terro pènterra. Oca’ bhâjheng ajhâr èkoca’aghi ḍukale.

Sakanca’an patang tolong, patang tolong ḍâlem kabhâghusan. Oca’ :patang tolong, èkoca’aghi ḍukalè.

3) Bhângsalan

Bhângsalan kennèng koca’ kèya bhângsolan, jawâbhân. Maksoddhâ, mon bâḍâ orèng acaca aghuna’aghi bhângsalan, okarana ènyamaè okara bhângsalan, biyâsana sè ngèḍingngaghi aromasa senneng, sabâb okarana aghânḍhu’ ghuru swara otabâ ghuru sastra.

Aghânḍhu’ ghuru swara maksoddhâ iyâ arèya, artè otabâ ma’nana ḍâri oca’ bhângsalan jârèya aghânḍhu’ swara paḍâ bân panebbhussâ otabâ sè èkakarep, contona:

Ma’ ngembhâng nyamplong, ka bârâ’ ka tèmor posang apa sè èsarè? Oca’ bhângsalan ngembhâng nyamplong, kembhângnga nyamplong iyâ arèya sarè. Panebbhus sè èmaksod iyâ arèya èsarè.

Rambing lèbâr èyattas parao, mon anḍi’ otang dhuli bâjâr. Oca’ bhângsalan : rambing lèbâr èyattas parao. Rambing lèbâr èyattas parao tegghessâ : lajâr.

4) Rora Bhâsa

Rora bhâsa iyâ arèya okara kalamon ètalèktèghi bi’ ghu-ongghu sanyatana sala, tapè orèng sè ngèḍingaghi la ngartè sabâb la kappra èkoca’aghi neng rèn-arèn. So orèng pas èkoca’ sala kappra, contona:

Mon bâ’na ka pasar lè’, sèngko’ matoro’a jhuko’ cakalan. Okara arèya èkoca’aghi bi’ orèng sè paḍâ bâḍâ e bengkona, dhineng se kaduwa’ bannè orèng dhâghâng jhuko’. Dhâddhi sè èjhuluwâghi pèssè bannè jhuko’.

Jhâ’ sakènga èpajharna’ masṭèna mara arèya: “Lè’ mon bâ’na ka pasara sèngko’ matoro’a pèssè kabelliyâghi jhuko’ cakalan.

Apa sè èlakonè? Nyèkot kalambhi

Ebhu ngandhel biddhâng è ḍâpor.

5) Kèrata Bhâsa

Kèrata bhâsa iyâ arèya sèttong oca’ sè èyangghit nombuwâghi maksod otabâ kareb. Mon ètalèktèghi oca’ ghellâ’ akor moso sè èkakarep aghanḍhu’ ghuru sowara.

Sè kabânnya’an ḍâ’ sè èkakarep cocok. Sapa bhâi ollè aghâbây kèrata bhâsa, angsal ca’-oca’na cocok ḍâ’ ka sè èmaksod. Contona:

Tongket : è tongtong pas ètekket. Tong dhaddhi ètongtong, ket dhâddhi ètekket.

Songko’ : sè kosong èpanongko’.

Ḍâpor: kennenganna marḍâ bi’ kompor.

6) Parebhâsan

Parèbhâsan iyâ arèya okara sè èyangghit bi’ para seppo, samacem oca’ parsemon, sè marlowaghi artè.

Dhinèng èssèna otabâ artèna, iyâ bâḍâ sè aghânḍhu’ bâburughân beccè’, bâḍâ kèya sè noddhuwaghi kabâḍâ’ân. Contona:

Ta’ tao celleng polo’na. Artèna èkoca’aghi ḍâ’ pongghâbâ sè segghut èyallè ḍâ’ kennengngan laèn. Èyokor so abiddhâ orèng amassa’ è ḍâpor. Mon coma jhâ’ sakejjhâ’ bhâi polo’na ta’ kèra celleng.

Èghântong tèngghi è bhenḍem ḍâlem. Artèna masra’aghi abâ’. Orèng sè ḍâlem kabâdâ’ân pasra lantaran sala otabâ kabâḍâ’ânmn ta’ anḍi’.

7) Èbhârât

Ébhârât kennèng koca’ paḍâ moso parèbhasan coma mon èbhârât okarana èmolaè ḍâri: akanṭa, mara, cora’ otabâ acora’, contona:

Akanṭa bheling kaojhânan, artèna èkoca’aghi ḍâ’ orèng otabâ na’-kana’ sè ta’ meḍḍhâs baburughân. Maskè bârâmma mon bhelling kaojhânan otabâ èkennèng aèng, masṭè ngalèmès, ta’ kèra pas nyerrep.

Akanṭa bâjâng para’ sèyang, artèna èkoca’aghi ḍâ’ orèng sè asèpsap ka bârâ’ ka tèmor. Bâjâng mon la para’ sèyang pakalowarra asèpsap.

8) Saloka

Parèbhâsan, èbharat bân saloka aropa’aghi okara sè para’ paḍâ’â, iyâ arèya paḍâ aghânḍhu’ parsemmon. Saloka rèya mènangka ḍhabuna orèng pènter, otabâ ḍhâbuna Ulama’, sè kalamon ètalèktèghi aghânḍhu’ bâburughân sè ongghu-ongghu è èstoeaghi, contona:

Manossa rèya coma dhârma, artèna manossa coma sakadhâr èhtèyar sè nantowaghi coma sè kobâsa.

Mon embi’ ghi’ embi’ kèya. Artèna bâbâtegghâ na’-kana’ bâḍâ sè noron ḍâri rèng towana otabâ bangatowana.

9) Parlambhâng

Parlambhâng iyâ arèya sèttong bhârâng sè èsabâ’ è sèttong kennengan otabâ partèngkan, menangka tatengnger otabâ tanḍhâ. Bhârâng sè èsabâ’ otabâ partèngkan jârèya bâḍâ ma’nana.

Orèng sè nangalè otabâ tao ḍâ’ bâḍâna bhârâng, otabâ partèngkan jârèya ngartè ḍâ’ sè èkamaksod otabâ sè èkakarep, contona:

Bin-sabin
Bin-sabin iyâ arèya, taccer se èpasang dâr-gâlândir, aropa kalaras otabâ konco’na jhânor, ètacceppaghi neng è tabun otabâ è pèngghir lorong, maksoddhâ jhâ’ rebbhâ sè èpèngghir lorong jârèya sapa’a bhâi ta’ ollè ngarè’ kajhâbâhâna orèng sè masang taccer.

Pangrènget
Kalamon mènta parabân jhâjhânna ètoro’è gheḍḍhâng bisusu, jârèya aghânḍhu’ ma’na kasusu. Artèna ta’ abit polè bada kareb èpakabina.

10) Oca’ Sarojâ

Oca’ sarojâ iyâ arèya oca’ camporan sè oca’ oca’na sèttong bân sèttongnga paḍâ artèna anḍi’ artè lebbi ḍâri samasṭèna. Oca’ sarojâ rèya bânnya’ èghuna’aghi ḍâlem sastra Madhurâ sabâb aghânḍhu’ okara kakanṭèn sè èḍinganna ènḍha, contona:

Lara lapa

Malang mèghung

Tèndhâk tandhuk

11) Oca’ camporan sè alalabânan

Oca’ camporan sè alalabânan iyâ arèya oca’ camporan sè anḍi’ artè tabhâlik. Oca’ rèya bânnya’ kèya èyangghuy neng sastra Madhurâ sabâb aghânḍhu’ sastra sè èḍinganna ènḍhâ, contons: