BudayaGardu

Mètes Mitos Madura

Avatar Of Dimadura
1090
×

Mètes Mitos Madura

Sebarkan artikel ini
Mitos Madura
Gambar ilustrasi artikel Mètes Mitos Madura (Dok. Damarate Sumenep for DimaduraID)

Logo DimaduraMADURA.ID – Mètes Mitos Madura. Saka’dhinto bhul-ombhul gancaran kaldhinto.

Mola-mola mitos se badha e Madura ekoca’ tahayyul, dha-mabadha, rang-ngarang karebba dibi’.

Tampilkan Bisnis Anda di Sini | SCROLL ...
Kirim Karya Bahasa Madura
Contact Me at: 082333811209

Namong bit-abidan, mitossa oreng Madura daddi kasaroju’an oreng bannya’ kantos daddi sajumbu’ careta se apanggibat dha’ somakta bangonna kabadha’an salastarena.

Ca’epon Richard Howell (1999), mitos paneka kakabidan dhari kacalena kaparcaja’an otaba budhaja settong galimpo’ bisareng galimpo’ se laen.

Mitos e Madura arembi’, adhu’-budhu’, alor-tellor, kantos teddhas tor agaluy magenna’ kabadha’anna manossa odhi’ neng e dunnya.

Kerana ta’ kalero manabi mitossa oreng Madura sanyatana aropa’agi asella manossa nalektek gulina alam, nyelle’ pangajaran kaagama’an tor budhaja se badha e Madura, se ta’ bu-ambu terros alorju’ noro’ gilina kaodhi’an.

Mètes Mitos

Bul-ombul “Métes Mitos Madura” e attas ta’ andhi’ maksod ka’angguy “métes” dhalem arte mate’e “mitos” se ampon kalampan menangka budhaja magarsare e man-ka’dhimman kennengngan.

Bali’, kerana langkong sae manabi oca’ “mètes” ka’dhinto ema’nae kalaban arte: makalowar essena barang se madaddi barenteng bangenna aba’ dha’–ponapa saongguna–roseya se egandhu’ e dhalemma.

Saestona, artikel ka’dhinto aropa’agi tema diskusi papanggiyan maiyah Damarate Sumenep, 30 Maret 2019. Se ka’dhimma, bul-ombul gapaneka nyoppre bisa’a agalicek ca-kanca Damarate Sumenep sopaja galiya’ tor kabbru ka’angguy matanduk (madhapa’) pan-saponapan pangaonengan ngengenge mitos se badha neng e compo’ bang-sebangnga.

Kalaban rop-poroban pangaonengan, nyoppre badan kaula neng e galimpo’ Damarate bisa mele: mitos kadiponapa se ekenneng toro’ se tor se kodu edinggal.

Monggu oreng se tengngen (teliti), tanto badhana mitos ta’ jujuk mayakin aba’na; ta’ jujuk saroju’ tor enggal daddi tateggudan dhalem lampa re-saarena.

Dhalem sabatara pangaonengan badan kaula, mitos tanto aropa barang tepo, kadiya ampon ejarba’agi neng e kabidan paragraf anggidan ka’dhinto.

Saenggana, sabellunna onggu parcaja, aba’ tanto buto dha’ bukte lerres-buntenna badhana mitos se bakal kasebbut.

Pamanggi laen, mitos aropa’agi pangajaran ollena manossa agi’-gigi’ kalaban akkal tor rasio se epareng Pangeran.

Rasio se emaksod paneka ta’ same kalaban akkal. Menorot dhabuepon KH Abdullah Tarate, kadiya se jarba’agi Zaini Anugerah tempo tor-catoran sareng Yosuki Kyabaru neng e barung dhajana MTs N Tarate, se ekoca’ rasio enggi ka’dhinto pekkeran e attassa/samarena akkal.

Jarna’epon, saestona mitos ka’dhinto banne guna ollena panca lema sareng akkal, bali’ aropa’agi asel dhari: mola-mola nalektek kabadha’an, epekker kalaban akkal, terros kantos teba giliran lakona ate (rasio).

Gapaneka maksottepon ka’angguy nyelle’ langkong dhalem ponapa hekma tor basa se ngeppas ka’angguy matanduk pathena careta: dha’ aba’, tor magarsare se sagalimpo’ sareng aba’na.

Maos Jugan: Filosofi Pèrèt Kanḍung, Sebuah Tradisi Upacara Adat di Madura

 Cem-macemma Mitos

Dhalem pan-saponapan katerrangan ollena oreng nalektek pangajaran ejarba’agi: ponapa, kadiponapa, tor ponapa bisaos mitos se badha tor ampon  adhu’-budhu’ noro’ gulu’-gilina budhaja se badha.

Betrand Russel apareng pamanggi, ja’ saestona “mitos” enggi ka’dhinto pan-saponapan careta se epadhapa’ kalaban lebbina basa (hiperbolis) kalaban tojjuwan laen se ngetek neng e dhalem arte biyasana.

E baba ka’dhinto, pan-saponapan bagiyan tor contoepon mitos se badha tor kaonang neng e galimpo’ magarsare Madura.

1. Mitos Lesan

    Ta’ sakone’ mitos se tanduk dha’ bang-sebangnga aba’ paneka aropa basa se akaton sa-biyasa, dhari barung ka barung, compo’ ka compo’, oreng ka oreng, lebat lesan ka lesan.

Sae aropa careta jaman kona (legenda) tor kappra ecareta’agi sareng oreng se langkong seppo dha’ ngangodhadan e seddi’na, otaba jujuk aropa pathena careta kona (hekma) se ebundu’ kalaban basa se–torkadhang loco tor endha kapeyarsaepon, torkadang agalicek ka pekker, torkadhang pole makasambu’ ka aba’–ta’ sorop kalaban kappra ollena akkal mekker.

Para maos tanto ampon toman meyarsa pan-saponapan mitos lesan se aropa basa jujuk hekma, akadiya pan-saponapan okara lalonget (sastra) e baba ka’dhinto:

a. mitos partengkan (ka’agama’an)

  • Ajja’ alengkaen koburan, tako’ laju jaga se badha e dhalem!
  • Mon bangal ka patapa’an, me’ ebasto daddi bato. Daddi bato onggu, ba’na!
  • Ja’ ngoca’an “pate’”, Cong! Manna jilana kotthong.
  • Ja’ neng-ennengan e bang-labang, manna ta’ paju lake, Bing!
  • Ja’ ngakanan geddhang se arampet, manna dhaggi’ andhi’ ana’ kembar adhampet!
  • Mon ngakan ja’ tampa, me’ sala tampa (bila acaca ban oreng)
  • Ja’ lebur bu-tabbuwan, juba’. Ekabannya’ otang!
  • Ja’ ngekke’an tanang, manna ta’ andhi’ emma’!
  • Ja’ toju’an ka bantal, Cong. Senga’ etemmo bubudun!
  • Paraban reya, ja’ neng-ennengngan e labang, Bing! Senga’ ta’ duli paju lake
  • Ja’ tedhungan gu-laggu, Cong! Me’ ecapo’ panyake’ ra-bara oto’!
  • Ja’ ngakan toro’ dhari tengnga’an otaba dhari jauna, bali’ dhari se badha e adha’anna. Manna pagi’ satowana, gajina ekala’ (tadha’) ka’adha’ (sabellunna dhapa’ ka baktona).

Maos Jugan: Macemma Ranḍhâ

b. mitos kadukterran

  • Ja’ mandhiyan tengnga malem, senga’ ecapo’ panyake’ koneng!
  • Ja’ jan-dujan ngakan tahu; ekakopok!
  • Mon esengnga’ kala, duli ba’na ngoca’, “sengko’ mennang, ba’na kala!” Yakte baras dakkala.
  • Mon jaga tedhung temmo giya’, duli bali’ bantalla tello kale, pas bacaen shalawat. Jareya le-palena!

c. mitos daddi budhaja

Sopaja asel tase’ tamba rajja, parlo kerana magarsare alampa’agi rokat tase’ (nyadar).

Sopaja disa, kampong, tor sabarundhut magarsare’epon jumenneng odhi’ aman tor nyaman, parlo elaksana’agi lampa rokat disa.

Rokat pandhaba. Mesallepon: “Mon sataretanan pa’-empa’, pas lake’na coma settong (otaba sabaligga), yakte na’-kana’ se settong dhari sataretanan gapaneka kodu erokat. Melaepon, na’-kana’ gapaneka aropa’agi pandhaba macan.

Ampon daddi kaparcaja’anna oreng bannya’, ja’ manabi ta’ erokat, pagi’, na’-kana’ gapaneka bakal ngakan taretanna se laen!”

d. mitos ramalan

  • Pagi’ lon-alon bakal esekot, Cong!
    Pagi’, Songennep bakal epempen rato. Rato jareya ella abit elaherragi ka dunnya, sakeng pareppa’na buru kalowar, mo-temmo pas elang. Daddi, pagi’ bila ella dhapa’ ka baktona, baji’ gella’ bakal ngaton ban ngaratone Polo Songennep!
  • E budhi are, Madura ban Sorbaja bakal acampo daddi settong!
  • Ajja’ ngakanan geddhang se arampet, tako’ pagi’ ba’na laju andhi’ ana’ kembar adhampet!
  • Maleng ta’ kengeng ngeco’ embi’, embi’ reya panas. Mon maksa, bakal apes!

e. metos tatengngerra kabadha’an

  • Mon badha monyena mano’ tharas ri’-bari’, tandhana bakal badha na’-kana’ mate; mon tengnga malem sampe’ sobbu, bakal badha oreng towa/seppo mate.
  • Mon badha monyena mano’ ke’-keke’ abak maba, tandhana badha oreng sala (maleng) onjangan; mon abak ngattas, tandhana malengnga gi’ abak jau (abak-rembak sakanca’an padha malengnga).
  • Bila badha ramme monyena we-rowe/tottowe, tandhana bakal gaggar ojan neng e kennengngan gapaneka.
  • Mon badha dalko’ ngabber alengleng neng e attassa kampong otaba roma, tandha ja’ e sakoleleng baba leyerra dalko’ gapaneka bakal badha se mate.
  • Mon badha kakapper maso’ ka amper, tandhana bakal andhi’a tamoy.
  • Mon badha seset lente (seset kene’ koros) maso’ ka dhalem roma, tandhana badha babaja se bakal teba dha’ sala settong angguta kalowarga gapaneka. Ma’ olle ta’ tolos teba, agga seset gella’; pakalowar!

Maos Jugan: Pasera se Nemmo Aqua?

2. Mitos Toles

    Sakone’-bannya’, para maos tanto ampon toman meyarsa pan-saponapan careta kona se ka’dhimma badhana careta gapaneka apanggibat dha’ tengka, amarga ampon daddi kasaroju’an oreng bannya’.

Mala kadhang, careta gapaneka kantos daddi kaparcaja’an menangka asal mowasallepon tola, bala’, haseyat, pangalengan para rato (romantisme sejarah), tor kajunelan ngengenge settong pandhikar neng e jamanna.

Akadi caretana Landaur, careta-careta ngengenge buju’ karamat, bato karamat, bastona bangaseppo, cem-macem tolana gagaman, jaranna Jokotole bisa ngabber, paraona Dhempo Abang, Pottre Koneng ababerra’ lebat mempe, parserenan dhalem legenda Malin Kundang, Dewi Sri, tor laennepon; adhasar kasaroju’an settong-dhuwa’ galimpo’ magarsare neng e sabban-sabban kennengngan.

Lomraepon, mitos toles ka’dhinto aropa careta-careta se eserrat adhasar dha’ doktrin agama, bangen bagussa kabadha’an, otaba kadhang apalangerran dha’ kapprana hokom sosial. Kantos-kantos, kadhang jugan aropa ramalan (transendent of imajenation).

Dhalem settong katerrangan, mitos paneka badha menangka kembangnga elmo agama, antropologi, tor humaniora.

Kalaban badhana mitos, oreng-oreng kapencot ka’angguy mekker, ka’angguy ngaolle langkong bannya’ hekma. Saenggana rembi’ elmo-elmo laen dhari dhalem kabbruna pekker ngengenge hekma se ampon ekenneng jangngo bang-sebangnga.

Joseph Campbell abirji’ pegunaepon badhana mitos daddi empa’ galimpo’:

1) Peguna mistis. Rassa kasambu’na manossa dha’ tatengnger terros aobana alam, sopaja mekker tor napser;

2) Peguna kosmologis. Ajarba’agi kembang gulina alam;

3) Peguna Sosiologis. Badha ka’angguy makoko asel budhaja neng e settong kennengngan;

4). Peguna pedagogis. Kadiponapa tareka tor tengkana oreng odhi’.

Sapaneka, kerana ampon jarna’ pegunaepon mitos se etotorragi sareng Joseph Campbell.

Namong saka’dhinto, menorot badan kaula, dhari jajarba’an se kabidan kantos pongkasan gancaran ka’dhinto, kerana laggi’ buto dha’ sele’ penyele’na bang-sebang dhari badan kaula sadaja. Ponapa tor mitos kadiponapa se patot etalektegi langkong dhalem.

Pola sakeng sadajana mitos parlo eselle’ roseyana. Emot dha’ dhabuEpon dhalem Alquran:  “Rabbanã mã khalaqta hãdzã bathilã”. Tantona, mitos dhalem basa otaba okara Basa Madura laher kalaban gagindhu’ hekma bang-sebang. Wallahu a’lam

***

*) Artikel ini ditulis oleh Mazdon dan telah tayang sebelumnya di sastramadura.wordpress.com
Ilustrasi Tatakrama Ngadhep Rato Agung Majapaet
Gardu

/ Esalen tor eyanggit sareng Tadjul Arifien R. GARDU SEJARAH, DIMADURA– Dyah Wijaya otaba Sangramawijaya jumenneng Rato Agung e karatowan agung Majapaet kalaban abiseka otaba jajuluk: Prabu Sangramawijaya Sri Maha…